Homo sapiens ea sejoale-joale e nkile karolo ho palo e kholo ea liphetoho tsa tikoloho, empa ho thata ho fumana tšimoloho kapa litlamorao tsa pele tsa boitšoaro bona.Boepolli ba lintho tsa khale, geochronology, geomorphology, le paleoenvironmental data ho tsoa karolong e ka leboea ea Malawi e tlaleha kamano e fetohang pakeng tsa boteng ba foragers, ecosystem organization, le alluvial fan formation ho Late Pleistocene.Kamora hoo e ka bang lekholo la bo20 la lilemo, ho ile ha thehoa tsamaiso e teteaneng ea lintho tsa khale tsa Mesolithic le libapali tsa alluvial.Lilemong tse 92,000 tse fetileng, tikolohong ea paleo-ecological, ho ne ho se na analogue rekotong e fetileng ea lilemo tse 500,000.Lintlha tsa baepolli ba lintho tsa khale le tlhahlobo e ka sehloohong ea lihokahanyi li bontša hore mello ea pele e entsoeng ke batho e ile ea kokobetsa lithibelo tsa nako ea ho chesa, e amang sebopeho sa limela le khoholeho ea mobu.Sena, ha se kopane le liphetoho tsa lipula tse tsamaellanang le boemo ba leholimo, qetellong se ile sa lebisa phetohong ea tikoloho ho ea sebakeng sa maiketsetso sa pele ho temo.
Batho ba kajeno ke batšehetsi ba matla ba phetoho ea tikoloho.Ka lilemo tse likete, ba ’nile ba fetola tikoloho ka mokhoa o pharalletseng le ka boomo, ba tsosa khang mabapi le hore na tikoloho ea pele e laoloang ke batho e hlahile neng hona joang (1).Bopaki bo ntseng bo eketseha ba baepolli ba lintho tsa khale le ba ethnographic bo bontša hore ho na le palo e kholo ea likamano tse iphetang pakeng tsa batho ba furu le tikoloho ea bona, e leng se bontšang hore boitšoaro bona ke motheo oa ho iphetola ha mefuta ea rona (2-4).Lintlha tsa mesaletsa ea lintho tsa khale le liphatsa tsa lefutso li bontša hore Homo sapiens e bile teng Afrika hoo e ka bang lilemo tse 315,000 tse fetileng (ka).Lintlha tsa baepolli ba lintho tsa khale li bontša hore ho rarahana ha boitšoaro bo etsahalang ho pholletsa le k'honthinente ho eketsehile haholo nakong e fetileng hoo e ka bang 300 ho 200 ka spans.Qetello ea Pleistocene (Chibanian) (5).Ho tloha ha re hlaha re le mefuta ea lintho tse phelang, batho ba qalile ho itšetleha ka boqapi ba theknoloji, litokisetso tsa linako tsa selemo, le tšebelisano e rarahaneng ea sechaba hore ba atlehe.Litšobotsi tsena li re thusa ho nka monyetla ka libaka tseo pele li neng li se na baahi kapa tse feteletseng le mehloli, kahoo kajeno batho ke bona feela mefuta ea liphoofolo tse lefatšeng lohle (6).Mollo o ile oa phetha karolo ea bohlokoa phetohong ena (7).
Mehlala ea baeloji e bonts'a hore ho ikamahanya le maemo ho lijo tse phehiloeng ho ka saloa morao bonyane lilemong tse limilione tse 2 tse fetileng, empa e ne e se ho fihlela qetellong ea Middle Pleistocene moo bopaki bo tloaelehileng ba baepolli ba taolo ea mollo bo hlahileng (8).Sebaka sa leoatle se nang le litlaleho tsa lerōle ho tloha sebakeng se seholo sa k'honthinente ea Afrika se bontša hore lilemong tse limilione tse fetileng, tlhoro ea carbon elemental e ile ea hlaha ka mor'a hoo e ka bang 400 ka, haholo-holo nakong ea phetoho ho tloha nakong ea leqhoa ho ea ho nako ea leqhoa, empa hape e etsahetse Nakong ea Polao e Sehlōhō (9).Sena se bontša hore pele ho ka 400 ka, mello ea Afrika e ka boroa ho Sahara e ne e sa tloaeleha, 'me menehelo ea batho e ne e le ea bohlokoa ho Holocene (9).Mollo ke sesebelisoa se sebelisoang ke balisa ho pholletsa le Holocene ho lema le ho hlokomela makhulo (10).Leha ho le joalo, ho lemoha semelo le phello ea tikoloho ea tšebeliso ea mollo ke batsomi ba Pleistocene ea pele ho rarahane le ho feta (11).
Mollo o bitsoa sesebelisoa sa boenjiniere bakeng sa ho qhekella lisebelisoa ho ethnography le archaeology, ho kenyelletsa ho ntlafatsa meputso ea boipheliso kapa ho fetola thepa e tala.Mesebetsi ena hangata e amana le moralo oa sechaba 'me e hloka tsebo e ngata ea tikoloho (2, 12, 13).Mello e leka-lekaneng ea naha e thusa litsomi ho leleka liphofu, ho laola likokoanyana le ho eketsa tlhahiso ea libaka (2).Mollo oa setšeng o khothalletsa ho pheha, ho futhumatsa, ho sireletsa liphoofolo tse jang liphoofolo, le bonngoe ba sechaba (14).Leha ho le joalo, tekanyo eo mollo oa setsomi o ka hlophisang bocha likarolo tsa naha, joalo ka sebopeho sa tikoloho ea tikoloho le boemo ba leholimo, ha e utloahale haholo (15, 16).
Ntle le lintlha tsa khale tsa baepolli ba lintho tsa khale le tsa geomorphological le litlaleho tse tsoelang pele tsa tikoloho tse tsoang libakeng tse ngata, ho utloisisa tsoelo-pele ea liphetoho tse bakoang ke batho ho na le bothata.Litlaleho tsa nako e telele tsa polokelo ea letša ho tloha Great Rift Valley e Afrika Boroa, hammoho le litlaleho tsa khale tsa khale tsa khale tsa khale sebakeng sena, li etsa sebaka sa ho batlisisa liphello tsa tikoloho tse bakoang ke Pleistocene.Mona, re tlaleha ka thuto ea khale ea khale le geomorphology ea sebaka se pharaletseng sa Mehla ea Majoe ka boroa-bohareng ba Afrika.Ka mor'a moo, re ile ra e hokahanya le paleoenvironmental data spanning> 600 ka ho fumana bopaki ba pele ba ho kopanya boitšoaro ba batho le phetoho ea tikoloho ho latela mello e entsoeng ke batho.
Re fane ka moeli oa lilemo o neng o sa tlalehoa pele bakeng sa bethe ea Chitimwe Seterekeng sa Karonga, se karolong e ka leboea ea karolo e ka leboea ea Malawi karolong e ka boroa ea Rift Valley ea Afrika (Setšoantšo sa 1) (17).libethe tsena li entsoe ka 'mala o mofubelu alluvial Fans le noka sediments, koahela ka bang 83 lik'hilomithara tse lisekoere, e nang le limilione tsa lihlahisoa tsa majoe, empa ha ho a bolokoa mesaletsa manyolo, tse kang masapo (Supplementary mongolo) (18).Lintlha tsa rona tse khanyang tse khanyang (OSL) tse tsoang tlalehong ea Lefatše (Setšoantšo sa 2 le Litafole S1 ho ea ho S3) li fetotse lilemo tsa bethe ea Chitimwe ho Late Pleistocene, 'me lilemo tsa khale ka ho fetisisa tsa alluvial fan activation le lepato la lilemo tsa majoe ke hoo e ka bang 92 ka ( 18, 19).The alluvial le noka Chitimwe layer e koahela matša le linōka tsa Pliocene-Pleistocene Chiwondo layer ho tloha ho se lumellane ho tlaase-tlaase (17).Li-deposit tsena li fumaneha moeling oa letša.Phetoho ea bona e bonts'a tšebelisano lipakeng tsa ho feto-fetoha ha boemo ba letša le liphoso tse sebetsang tse fetelang Pliocene (17).Le hoja ts'ebetso ea tectonic e ka 'na ea ama boemo ba sebaka sa libaka le moepa oa piedmont ka nako e telele, ts'ebetso ea phoso sebakeng sena e ka' na ea fokotseha ho tloha Middle Pleistocene (20).Kamora ~ 800 ka le ho fihlela nakoana kamora 100 ka, hydrology ea Letša la Malawi e tsamaisoa haholo ke boemo ba leholimo (21).Ka hona, leha e le efe ea tsena ke eona feela tlhaloso ea ho thehoa ha balateli ba alluvial ho Late Pleistocene (22).
(A) Sebaka sa seea-le-moea sa Afrika se amanang le pula ea sejoale-joale (asterisk);boputsoa bo mongobo 'me bofubelu bo omella ho feta (73);lebokose le ka letsohong le letšehali le bontša Letša la Malawi le libaka tse haufi le eona MAL05-2A le MAL05-1B Sebaka sa mantlha /1C (letheba le pherese), moo sebaka sa Karonga se totobatsoang e le kemiso e tala, 'me sebaka sa bethe ea Luchamange se totobalitsoe. joalo ka lebokose le lesoeu.(B) Karolo e ka leboea ea Malawi basin, e bonts'ang sebaka sa leralleng se amanang le mokokotlo oa MAL05-2A, bethe e setseng ea Chitimwe (patch e sootho) le sebaka sa ho epolloa ha morero oa Malawi Early Mesolithic Project (MEMSAP) (letheba le mosehla) );CHA, Chaminade;MGD, motsana oa Mwanganda;NGA, Ngara;SS, Sadara Boroa;VIN, setšoantšo sa libuka tsa libuka;WW, Beluga.
Lilemo tsa setsi sa OSL (mohala o mofubelu) le mefuta ea liphoso tsa 1-σ (25% ea bohlooho), lilemo tsohle tsa OSL tse amanang le ho etsahala ha lintho tsa khale tsa in situ Karonga.Lilemo tse amanang le tse fetileng tsa 125 ka data li bonts'a (A) likhakanyo tsa boholo ba kernel ea lilemo tsohle tsa OSL ho tloha ho alluvial fan sediments, e bonts'a pokello ea sedimentary/alluvial fan (cyan), le kaho ea boemo ba metsi a letša ho ipapisitsoe le tlhahlobo ea mantlha ea likarolo (PCA) mesaletsa ea lintho tsa khale le liminerale tsa authigenic (21) (putsoa) ho tloha motheong oa MAL05-1B/1C.(B) Ho tloha ho MAL05-1B/1C konokono (e ntšo, boleng bo haufi le 7000 ka asterisk) le MAL05-2A core (grey), lipalo tsa macromolecular carbon ka gram e tloaelehileng ka sekhahla sa sedimentation.(C) Margalef species richness index (Dmg) from MAL05-1B/1C core fossil pollen.(D) Peresente ea peō ea mesaletsa ea lintho tsa khale ho tsoa Compositae, miombo woodland le Olea europaea, le (E) Peresente ea peō ea limela tsa khale ho tloha Poaceae le Podocarpus.Lintlha tsohle tsa peo e phofo li tsoa ho mantlha ea MAL05-1B/1C.Linomoro tse holimo li bua ka lisampole tsa OSL ka bomong tse hlalositsoeng ho Tafole S1 ho isa ho S3.Phapang ea ho fumaneha ha data le tharollo ke ka lebaka la linako tse fapaneng tsa lisampole le ho fumaneha ha thepa mantlha.Setšoantšo sa S9 se bontša lirekoto tse peli tsa macro carbon tse fetoletsoeng ho z-score.
(Chitimwe) Ho tsitsisa ha sebaka ka mor'a ho thehoa ha fan ho bontšoa ke ho thehoa ha mobu o mofubelu le carbonates e etsang mobu, e koahelang mahlahahlaha a bōpehileng joaloka fene sebakeng sohle sa thuto (Sengoloa sa Tlatsetso le Lethathamo la S4).Ho thehoa ha balateli ba Late Pleistocene alluvial Letšeng la Malawi Basin ha e felle sebakeng sa Karonga feela.Hoo e ka bang lik'hilomithara tse 320 ka boroa-bochabela ho Mozambique, boemo ba lefats'e la cosmogenic nuclide botebo ba 26Al le 10Be bo fokotsa ho thehoa ha bethe ea Luchamange ea mobu o mofubelu oa alluvial ho 119 ho 27 ka (23).Thibelo ena e pharalletseng ea lilemo e lumellana le tatellano ea liketsahalo tsa OSL bakeng sa karolo e ka bophirimela ea Lake Malawi Basin 'me e bontša katoloso ea balateli ba libaka tsa alluvial ho Late Pleistocene.Sena se tšehetsoa ke lintlha tse tsoang tlalehong ea mantlha ea letša, e bontšang hore sekhahla se phahameng sa sedimentation se tsamaisana le hoo e ka bang 240 ka, e nang le boleng bo phahameng ka ho khetheha ho ca.130 le 85 ka (tlatsetso mongolo) (21).
Bopaki ba khale ka ho fetisisa ba bodulo ba batho sebakeng sena bo amana le mashala a Chitimwe a khetholloang ho ~ 92 ± 7 ka.Sephetho sena se ipapisitse le 605 m3 ea mashala a epollotsoeng ho tloha ho 14 sub-centimeter taolo ea sebaka sa lintho tse epolotsoeng le 147 m3 ea sediments ho tloha likoting tsa liteko tsa baepolli ba lintho tsa khale tse 46, tse laoloang ka mokhoa o otlolohileng ho isa ho 20 cm mme li laoloa ka mokhoa o otlolohileng ho isa ho limithara tse 2 (Mongolo oa Tlatsetso ho isa ho S3 Figures) Ho feta moo, re boetse re hlahlobile lik'hilomithara tse 147.5, ra hlophisa likoti tse 40 tsa tlhahlobo ea jeoloji, 'me ra sekaseka lireliki tsa setso tse fetang 38,000 ho tsoa ho tse 60 tsa tsona (Litafole S5 le S6) (18).Liphuputso tsena tse pharaletseng le ho epolloa ha lintho tse epolotsoeng li bontša hore le hoja batho ba boholo-holo ba kenyeletsang batho ba mehleng ea kajeno ba ka 'na ba lula sebakeng seo hoo e ka bang 92 ka fetileng, ho bokelloa ha sediments ho amanang le ho phahama ebe ho tsitsisoa ha Letša la Malawi ha hoa ka ha boloka bopaki ba baepolli ba lintho tsa khale ho fihlela Theha bethe ea Chitimwe.
Lintlha tsa baepolli ba lintho tsa khale li tšehetsa maikutlo a hore qetellong ea Quaternary, katoloso e nang le sebopeho sa fan le mesebetsi ea batho karolong e ka leboea ea Malawi e ne e le teng ka bongata, 'me mesaletsa ea setso e ne e le ea mefuta ea likarolo tse ling tsa Afrika tse amanang le batho ba pele ba mehleng ea kajeno.Lintho tse ngata tse entsoeng ka matsoho li entsoe ka majoana a nōka ea quartzite kapa ea quartz, e nang le radial, Levallois, sethala le ho fokotseha ho sa tloaelehang (Setšoantšo sa S4).Lintho tsa khale tsa tlhahlobo ea morphological li hlahisoa haholo ke mokhoa oa Mesolithic Age (MSA) - mofuta o khethehileng oa Levallois, o seng o bile teng ka 315 ka Afrika ho fihlela joale (24).Moalo o ka holimo-limo oa Chitimwe o ile oa tšoarella ho fihlela Holocene ea pele, e nang le liketsahalo tse fokolang tsa Late Stone Age, 'me e ile ea fumanoa e amana le batsomi ba morao-rao ba Pleistocene le Holocene ho pholletsa le Afrika.Ka lehlakoreng le leng, litloaelo tsa lisebelisoa tsa majoe (tse kang lisebelisoa tse kholo tsa ho itšeha) hangata li amahanngoa le Early Middle Pleistocene ha li fumanehe.Moo tsena li etsahetseng teng, li ile tsa fumanoa ka har'a li-sediments tse nang le MSA ho elella bofelong ba Pleistocene, eseng methating ea pele ea deposition (Letlapa la S4) (18).Le hoja sebaka sena se ne se le teng ~ 92 ka, nako e emelang ka ho fetisisa ea ts'ebetso ea batho le alluvial fan deposition e etsahetse ka mor'a ~ 70 ka, e hlalosoang hantle ke sete sa lilemo tsa OSL (Setšoantšo sa 2).Re netefalitse mokhoa ona ka 25 e hatisitsoeng le lilemo tse 50 tsa OSL tse neng li sa hatisoa pele (Setšoantšo sa 2 le Litafole S1 ho S3).Tsena li bonts'a hore ho kakaretso ea lilemo tse 75, tse 70 li ile tsa hlakoloa ka mor'a 70 ka.Setšoantšo sa 2 se bonts'a lilemo tse 40 tse amanang le li-artifacts tsa in-situ tsa MSA, tse amanang le matšoao a mantlha a tikoloho a hatisitsoeng ho tloha bohareng ba sebaka se bohareng sa MAL05-1B/1C (25) le sebaka se neng se sa phatlalatsoe sa MAL05-2A se ka leboea sa letša.Mashala (haufi le fan e hlahisang lilemo tsa OSL).
Re sebelisa lintlha tse ncha tse epolotsoeng tsa phytoliths le micromorphology ea mobu, hammoho le lintlha tsa sechaba mabapi le peō ea limela tsa khale, mashala a maholo, mesaletsa ea metsing le liminerale tse tsoang botebong ba Morero oa ho phunya Letša la Malawi, re ile ra tsosolosa likamano tsa batho tsa MSA le Letša la Malawi.Ho nka maemo a leholimo le tikoloho ea nako e le 'ngoe (21).Mahlahana a mabeli a ho qetela ke motheo o ka sehloohong oa ho aha boliba ba letša le haufi ho tloha ho 1200 ka (21), 'me a tsamaisana le lisampole tsa peo e phofo le macrocarbon tse bokelletsoeng sebakeng se le seng bohareng ba ~ 636 ka (25) nakong e fetileng. .Li-cores tse telele ka ho fetisisa (MAL05-1B le MAL05-1C; 381 le 90 m ka ho latellana) li ile tsa bokelloa lik'hilomithara tse ka bang 100 ka boroa-bochabela ho sebaka sa morero oa ho epolloa ha lintho tsa khale.Sebaka se sekhutšoane (MAL05-2A; 41 m) se ile sa bokelloa lik'hilomithara tse ka bang 25 ka bochabela ho Noka ea Rukulu Leboea (Setšoantšo sa 1).Mokotlana oa MAL05-2A o bonahatsa maemo a lefats'e a paleoenvironmental sebakeng sa Kalunga, athe MAL05-1B/1C mantlha ha e fumane tlhahiso e tobileng ea noka ho tsoa ho Kalunga, kahoo e ka bonahatsa maemo a libaka hamolemo.
Sekhahla sa deposition se tlalehiloeng ho MAL05-1B/1C ea ho cheka sekoaelo se kopantsoeng se qalile ho tloha ho 240 ka 'me se eketsehile ho tloha ho boleng ba karolelano ea nako e telele ea 0.24 ho ea ho 0.88 m/ka (Setšoantšo sa S5).Keketseho ea pele e amana le liphetoho tsa khanya ea letsatsi ea orbital, e tla baka liphetoho tse phahameng tsa amplitude boemong ba letša nakong ea nako ena (25).Leha ho le joalo, ha eccentricity ea orbital e theoha ka mor'a 85 ka 'me boemo ba leholimo bo tsitsitse, sekhahla sa subsidence se ntse se le holimo (0.68 m / ka).Sena se ne se lumellana le tlaleho ea lefats'e ea OSL, e bontšang bopaki bo bongata ba ho atolosoa ha fan ka mor'a hoo e ka bang 92 ka, 'me e ne e lumellana le lintlha tsa ts'oaetso tse bontšang kamano e ntle pakeng tsa khoholeho ea mobu le mollo ka mor'a 85 ka (Mongolo oa Tlatsetso le Lethathamo la S7).Ka lebaka la mefuta e mengata ea phoso ea taolo e fumanehang ea geochronological, ho ke ke ha khoneha ho ahlola hore na sete sena sa likamano se fetoha butle ho tloha tsoelo-pele ea ts'ebetso ea ho ipheta kapa se phatloha ka potlako ha se fihla boemong bo bohlokoa.Ho ea ka mohlala oa geophysical oa basin evolution, kaha Middle Pleistocene (20), katoloso ea rift le subsidence e amanang le eona e fokotsehile, kahoo ha se lebaka le ka sehloohong la ts'ebetso e pharaletseng ea ho theha fan eo re e entseng haholo ka mor'a 92 ka.
Ho tloha Middle Pleistocene, boemo ba leholimo esale e le eona ntho e ka sehloohong e laolang boemo ba metsi a letša (26).Haholo-holo, ho phahamisoa ha beisine e ka leboea ho koetse tsela ea ho tsoa e teng.800 ka ho tebisa letša ho fihlela le fihla bophahamong ba ho tsoa ha sejoale-joale (21).Sebaka sena se pheletsong e ka boroa ea letša lena, se ne se fana ka moeli o ka holimo bakeng sa boemo ba metsi a letša nakong ea lipula tsa metsi (ho kenyeletsoa le kajeno), empa se ile sa lumella hore beisine e koalehe ha metsi a letša a ntse a theoha nakong ea komello (27).Ho tsosolosoa ha boemo ba letša ho bontša lipotoloho tse fapanyetsanang tse omileng le tse metsi nakong e fetileng ea 636 ka.Ho latela bopaki bo tsoang ho peō ea mesaletsa ea khale, linako tsa komello e feteletseng (> 95% ea phokotso ea metsi kaofela) e amanang le khanya ea letsatsi e tlase ea lehlabula e lebisitse ho atoloheng ha limela tse bohareng ba lehoatata, ka lifate tse lekanyelitsoeng ho ea metsing a sa feleng (27).Metsoako ena (ea letša) e amana le peō ea limela, e bontšang karolo e phahameng ea joang (80% kapa ho feta) le xerophyte (Amaranthaceae) ka litšenyehelo tsa lekhetho la lifate le mefuta e tlaase ea mefuta e mengata (25).Ka lehlakoreng le leng, ha letša le fihla boemong ba sejoale-joale, limela tse amanang haufi-ufi le meru ea lithabeng tsa Afrika hangata li namela lebōpong la letša [limithara tse ka bang 500 ka holim’a bophahamo ba leoatle (masl)].Kajeno, meru ea lithabeng tsa Afrika e hlaha feela ka likotoana tse nyane tse kaholimo ho 1500 masl (25, 28).
Nako ea morao tjena ea komello e feteletseng e etsahetse ho tloha ho 104 ho isa ho 86 ka.Ka mor'a moo, leha boemo ba letša bo ile ba khutlela maemong a phahameng, meru ea miombo e bulehileng e nang le litlama tse ngata le metsoako ea litlama e ile ea ata (27, 28).Taelo ea bohlokoa ka ho fetisisa ea meru ea lithabeng tsa Afrika ke Podocarpus pine, e e-s'o boele e be boleng bo ts'oanang le boemo bo fetileng ba letša le phahameng ka mor'a 85 ka (10.7 ± 7.6% ka mor'a 85 ka, ha boemo bo tšoanang ba letša pele ho 85 ka ke 29.8 ± 11.8% ).The Margalef index (Dmg) e boetse e bontša hore mefuta e ruileng ea 85 ka e ka tlase ho 43% ho feta boemo bo fetileng bo tsitsitseng ba letša le phahameng (2.3 ± 0.20 le 4.6 ± 1.21, ka ho latellana), mohlala, pakeng tsa 420 le 345 ka ( Tlatsetso. mongolo le lipalo S5 le S6) (25).Mehlala ea peo e phofo ho tloha nakong e ka bang teng.88 ho 78 ka e boetse e na le karolo e phahameng ea peo e phofshoana ea Compositae, e ka bontšang hore limela li tšoenyehile 'me li ka har'a mefuta ea liphoso tsa nako ea khale ka ho fetisisa ha batho ba ne ba lula sebakeng seo.
Re sebelisa mokhoa o sa tloaelehang oa boemo ba leholimo (29) ho hlahloba lintlha tsa paleoecological le paleoclimate ea li-cores tse phuntsoeng pele le ka morao ho 85 ka, le ho hlahloba kamano ea tikoloho pakeng tsa limela, mefuta e mengata ea limela, le pula le khopolo-taba ea ho arola ponelopele e hloekileng ea boemo ba leholimo.Khanna mokhoa oa motheo oa ~ 550 ka.Tikoloho ena e fetohileng e angoa ke maemo a pula a tletseng matšeng le mello, e leng se bonahatsoang ke ho haella ha mefuta e mengata le mefuta e mecha ea limela.Ka mor’a nako ea ho qetela ea komello, ke likarolo tse ling feela tsa meru tse ileng tsa hlaphoheloa, ho kopanyelletsa le likaroloana tse sa cheng tsa meru ea lithabeng tsa Afrika, tse kang oli ea mohloaare, le likaroloana tsa meru ea tropike e sa cheng, tse kang Celtis (Mongolo oa Tlatsetso le Figure S5) ( 25).Ho leka khopolo-taba ena, re ile ra etsa mohlala oa maemo a metsi a letša a nkiloeng ho ostracode le li-substitutes tsa liminerale tsa authigenic e le mefuta e ikemetseng (21) le mefuta e itšetlehileng ka eona e kang mashala le peo e phofo e ka angoang ke ho eketseha ha mollo (25).
E le ho hlahloba ho tšoana kapa phapang pakeng tsa metsoako ena ka linako tse fapaneng, re ile ra sebelisa peo e phofo e tsoang ho Podocarpus (sefate se lulang se le setala), joang (joang), le mohloaare (karolo e sa cheng ea meru ea lithaba tsa Afrika) bakeng sa tlhahlobo ea principal coordinate analysis ( PCoA ) le miombo (karolo e kgolo ya mapolanka kajeno).Ka ho rera PCoA sebakeng se kentsoeng se emelang boemo ba letša ha motsoako o mong le o mong o thehoa, re ile ra hlahloba hore na motsoako oa peo e phofo o fetoha joang mabapi le pula le hore na kamano ena e fetoha joang ka mor'a 85 ka (Setšoantšo sa 3 le Setšoantšo sa S7).Pele ho 85 ka, lisampole tse thehiloeng ho gramineous li ne li bokellana ho ea maemong a omileng, athe lisampole tse thehiloeng ho podocarpus li ne li kopantsoe ho ea maemong a metsi.Ka lehlakoreng le leng, lisampole ka mor'a 85 ka li kopantsoe le lisampole tse ngata pele ho 85 ka 'me li na le litekanyetso tse fapaneng tsa karolelano, tse bontšang hore sebopeho sa tsona ha se tloaelehe bakeng sa maemo a tšoanang a pula.Boemo ba bona ho PCoA bo bonahatsa tšusumetso ea Olea le miombo, tseo ka bobeli li amoheloang tlas'a maemo a atisang ho chesa.Ka lisampole ka mor'a 85 ka, Podocarpus pine e ne e le ngata feela ka lisampole tse tharo tse latellanang, tse etsahetseng ka mor'a hore nako e pakeng tsa 78 le 79 ka e qale.Sena se fana ka maikutlo a hore ka mor’a keketseho ea pele ea pula, ho bonahala moru o ile oa hlaphoheloa nakoana pele o oa.
Ntlha e 'ngoe le e' ngoe e emela mohlala o le mong oa peo e phofo ka nako e fanoeng, ho sebelisoa mongolo oa tlatsetso le mohlala oa lilemo ho Setšoantšo sa 1. S8.Vector e emela tataiso le gradient ea phetoho, 'me vector e telele e emela mokhoa o matla haholoanyane.Sebaka se ka tlaase se emela boemo ba metsi a letša e le moemeli oa pula;boputsoa bo lefifi bo phahame.Kakaretso ea boleng ba boleng ba likarolo tsa PCoA e fanoa bakeng sa datha ka mor'a 85 ka (taemane e khubelu) le lintlha tsohle tse tsoang maemong a tšoanang a letša pele ho 85 ka (daemane e mosehla).U sebelisa lintlha tsa 636 ka kaofela, "boemo ba letša le etsisitsoeng" bo pakeng tsa -0.130-σ le -0.198-σ haufi le kakaretso ea eigenvalue ea PCA ea boemo ba letša.
E le ho ithuta kamano pakeng tsa peō, boemo ba metsi a letša le mashala, re sebelisitse tlhahlobo e sa tšoaneng ea mefuta-futa ea mefuta-futa (NP-MANOVA) ho bapisa "tikoloho" ka kakaretso (e emeloang ke data matrix ea peo e phofo, boemo ba metsi a letša le mashala) pele. 'me ka mor'a phetoho ea 85 ka.Re fumane hore phapang le covariance e fumanoang ka har'a matrix ena ea data ke liphapang tsa lipalo pele le ka morao 85 ka (Letlapa la 1).
Lintlha tsa rona tsa lefats'e tsa paleoenvironmental ho tsoa ho li-phytoliths le mobu o pheletsong ea Letša la Bophirimela li lumellana le tlhaloso e thehiloeng ho moemeli oa letša.Tsena li bontša hore ho sa tsotellehe boemo bo phahameng ba metsi a letša, sebaka sena se fetotsoe ho ba sebaka se nang le meru e bulehileng e nang le meru le makhulo a meru, feela joaloka kajeno (25).Libaka tsohle tse hlahlobiloeng bakeng sa phytoliths moeling o ka bophirimela oa beisine ke ka mor'a ~ 45 ka 'me li bontša palo e kholo ea sekoahelo sa arboreal se bontšang maemo a mongobo.Leha ho le joalo, ba lumela hore boholo ba mulch ke sebaka sa meru se bulehileng se koahetsoeng ke bamboo le joang bo tšosang.Ho ea ka lintlha tsa phytolith, lifate tsa palema tse sa cheng (Arecaceae) li teng feela lebōpong la letša, 'me li fumaneha seoelo kapa ha li eo libakeng tsa khale tsa khale tsa naha (Letlapa la S8) (30).
Ka kakaretso, maemo a metsi empa a bulehile nakong ea morao-rao ea Pleistocene e ka boela ea nkoa ho tloha terrestrial paleosols (19).Letsopa la Lagoon le carbonate ea mobu oa lehlaka ho tloha sebakeng sa baepolli ba lintho tsa khale sa Motse oa Mwanganda se ka saloa morao ho fihla ho 40 ho isa ho 28 cal ka BP (e neng e lekantsoe pele Qian'anni) (Letlapa la S4).Likarolo tsa mobu oa carbonate betheng ea Chitimwe hangata li na le likarolo tsa nodular calcareous (Bkm) le argillaceous le carbonate (Btk), tse bontšang sebaka sa botsitso ba geomorphological le ho fokotseha butle ho tloha ho fene e fihlang hōle hoo e ka bang 29 cal ka BP (Supplementary). mongolo).Mobu o senyehileng, o thatafalitsoeng oa laterite (lithic rock) o entsoeng ka masala a balateli ba boholo-holo o bontša maemo a bulehileng a naha (31) le pula e matla ea nako ea selemo (32), e bontšang tšusumetso e tsoelang pele ea maemo ana sebakeng seo.
Tšehetso bakeng sa karolo ea mollo phetohong ena e tsoa ho lirekoto tsa macro charcoal tse kopantsoeng tsa li-drill cores, 'me phallo ea mashala a tsoang Central Basin (MAL05-1B/1C) ka kakaretso e eketsehile ho tloha ho hoo e ka bang.175 likarete.Palo e kholo ea litlhōrō e latela lipakeng tsa hoo e ka bang.Ka mor'a 135 le 175 ka le 85 le 100 ka, boemo ba letša bo ile ba hlaphoheloa, empa moru le mefuta e mengata ea liphoofolo ha ea ka ea hlaphoheloa (Mongolo oa tlatsetso, Figure 2 le Figure S5).Kamano e teng lipakeng tsa phallo ea mashala le ts'oaetso ea makenete ea lirafshoa tsa letša e ka bonts'a lipaterone tsa nalane ea nako e telele ea mollo (33).Sebelisa lintlha tse tsoang ho Lyons et al.(34) Letša la Malawi le ile la tsoela pele ho senya sebaka se chesitsoeng ka mor'a 85 ka, e leng se bolelang hore ho na le kamano e ntle (Spearman's Rs = 0.2542 le P = 0.0002; Letlapa la S7), ha li-sediments tsa khale li bontša kamano e fapaneng (Rs = -0.2509 le P < 0.0001).Sebakeng se ka leboea, mokokotlo o mokhuts'oane oa MAL05-2A o na le ntlha e tebileng ea ho ratana, 'me e nyane ho fetisisa ea Toba tuff ke ~74 ho isa ho 75 ka (35).Le hoja e se na pono ea nako e telele, e fumana boitsebiso ka ho toba ho tloha sebakeng seo boitsebiso ba baepolli ba lintho tsa khale bo fumanoang ho sona.Litlaleho tsa mashala a lebōpong le ka leboea li bontša hore ho tloha ka letšoao la Toba crypto-tephra, ho kenngoa ha mashala a tšabehang ho eketsehile ka mokhoa o tsitsitseng nakong eo bopaki ba baepolli ba lintho tsa khale bo atileng haholo (Setšoantšo sa 2B).
Bopaki ba mello e entsoeng ke batho bo ka 'na ba bontša tšebeliso e entsoeng ka boomo sebakeng sa naha, palo e atileng ea baahi e bakang ho chesoa ho hoholo kapa ho feta sebakeng, phetoho ea ho ba teng ha mafura ka ho kotula meru e tlase, kapa motsoako oa mesebetsi ena.Batsomi ba sejoale-joale ba sebelisa mollo ho fetola meputso ea ho batla (2).Mesebetsi ea bona e eketsa bongata ba liphofu, ho boloka sebopeho sa mosaic, le ho eketsa mefuta e fapaneng ea mocheso le ho fapana ha mekhahlelo ea tatellano (13).Mollo o boetse o bohlokoa bakeng sa mesebetsi ea setšeng e kang ho futhumatsa, ho pheha, ho itšireletsa le ho thabela botsoalle (14).Esita le liphapang tse nyenyane tsa ho kenya mollo ka ntle ho lehalima la tlhaho li ka fetola mokhoa oa ho latellana ha meru, ho ba teng ha mafura le nako ea ho thunya.Ho fokotseha ha sekoahelo sa lifate le lifate tse ka tlas'a lefatše ho ka 'na ha eketsa khoholeho ea mobu,' me tahlehelo ea mefuta-futa ea mefuta sebakeng sena e amana haufi-ufi le tahlehelo ea metse ea meru ea lithaba tsa Afrika (25).
Tlalehong ea baepolli ba lintho tsa khale pele MSA e qala, taolo ea batho ea mollo e thehiloe hantle (15), empa ho fihlela joale, tšebeliso ea eona e le sesebelisoa sa tsamaiso ea libaka e ngotsoe feela ka maemo a seng makae a Paleolithic.Tsena li kenyelletsa hoo e ka bang Australia.40 ka (36), Highland New Guinea.45 ka (37) selekane sa khotso.50 ka Niah Cave (38) sebakeng se tlaase sa Borneo.Linaheng tsa Amerika, ha batho ba qala ho kena tikolohong ena, haholo-holo nakong e fetileng ea 20 ka (16), ho khantša mollo oa maiketsetso e ne e le eona ntho e ka sehloohong e etsang hore ho be le tlhophiso bocha ea lichaba tsa limela le liphoofolo.Liqeto tsena li tlameha ho theoa holim'a bopaki bo nepahetseng, empa tabeng ea ho kopana ka ho toba ha boitsebiso ba lintho tsa khale, tsa jeoloji, tsa geomorphological, le paleoenvironmental, khang ea causality e matlafalitsoe.Le hoja lintlha tsa motheo tsa leoatle tsa metsi a lebōpong la leoatle la Afrika li kile tsa fana ka bopaki ba liphetoho tsa mollo nakong e fetileng hoo e ka bang 400 ka (9), mona re fana ka bopaki ba tšusumetso ea batho ho tsoa ho li-archaeological, paleoenvironmental le geomorphological data sets.
Ho tsebahatsa mello e entsoeng ke batho litlalehong tsa paleoenvironmental ho hloka bopaki ba mesebetsi ea mollo le liphetoho tsa nakoana kapa tsa sebaka sa limela, ho paka hore liphetoho tsena ha li bolelloe esale pele ke maemo a leholimo feela, le ho kopana ha nakoana / sebaka pakeng tsa liphetoho tsa maemo a mollo le liphetoho ho batho. litlaleho (29) Mona, bopaki ba pele ba ho ata ha MSA le ho thehoa ha balateli ba alluvial sebakeng sa Lake Malawi ho etsahetse hoo e ka bang qalong ea tlhophiso e kholo ea limela tsa libaka.85 likarete.Bongata ba mashala mokokotlong oa MAL05-1B/1C bo bonts'a mokhoa oa tikoloho oa tlhahiso ea mashala le ho beoa, hoo e ka bang 150 ka ha e bapisoa le rekoto e 'ngoe ea 636 ka (Figures S5, S9, le S10).Phetoho ena e bontša tlatsetso ea bohlokoa ea mollo ho bōpa sebopeho sa tikoloho, e ke keng ea hlalosoa ke boemo ba leholimo feela.Maemong a mollo oa tlhaho, ho chesa lehalima hangata ho etsahala qetellong ea nako ea komello (39).Leha ho le joalo, haeba libeso li omme ka ho lekaneng, mello e entsoeng ke batho e ka ’na ea hotetsoa neng kapa neng.Ka tekanyo ea sebaka, batho ba ka tsoela pele ho fetola mollo ka ho roalla patsi tlas'a moru.Phello ea ho qetela ea mofuta ofe kapa ofe oa mollo o entsoeng ke motho ke hore o na le monyetla oa ho baka ho jeoa ha limela tse ngata tsa lifate, ho tšoarella selemo ho pota, le likaleng tsohle.
Afrika Boroa, khale ka 164 ka (12), mollo o ne o sebelisoa bakeng sa ho phekola mocheso oa majoe a ho etsa lisebelisoa.Hoo e ka bang 170 ka (40), mollo o ne o sebelisoa e le sesebelisoa sa ho pheha li-tubers tsa starchy, ho sebelisa mollo ka botlalo mehleng ea boholo-holo.Mehloli e Tsoelang Pele-e Tloaelehileng (41).Mello ea naha e fokotsa sekoaelo sa lifate 'me ke sesebelisoa sa bohlokoa bakeng sa ho boloka libaka tsa makhulo le meru, e leng lintlha tse hlalosang tikoloho ea batho (13).Haeba sepheo sa ho fetola limela kapa boitšoaro ba liphofu e le ho eketsa cheso e entsoeng ke motho, joale boitšoaro bona bo bontša keketseho ea ho rarahana ha ho laola le ho beha mollo ka batho ba mehleng ea kajeno ha ho bapisoa le batho ba pele, ’me ho bontša hore kamano ea rōna le mollo e bile teng. ho fetoha ha ho itšetleha ka batho ba bang (7).Tlhahlobo ea rona e fana ka mokhoa o eketsehileng oa ho utloisisa liphetoho tsa tšebeliso ea mollo ke batho nakong ea Late Pleistocene, le phello ea liphetoho tsena sebakeng sa bona le tikoloho.
Katoloso ea balateli ba Late Quaternary alluvial sebakeng sa Karonga e kanna ea ba ka lebaka la liphetoho tsa potoloho ea ho tuka ha sehla tlas'a maemo a holimo ho feta karolelano ea pula, e lebisang ho khoholeho e eketsehileng ea leralleng.Mochine oa ketsahalo ena e ka 'na ea e-ba karabelo ea tekanyo ea metsi e bakoang ke tšitiso e bakiloeng ke mollo, khoholeho e matlafalitsoeng le e tsitsitseng ea karolo e ka holimo ea metsi, le ho atolosoa ha li-alluvial fans tikolohong ea piedmont haufi le Letša la Malawi.Boitšoaro bona bo ka kenyelletsa ho fetola thepa ea mobu ho fokotsa ho kenella, ho fokotsa ho ba makukuno, le ho eketsa metsi a phallang ka lebaka la motsoako oa maemo a phahameng a pula le sekoaelo se senyehileng sa lifate (42).Ho fumaneha ha li-sediments qalong ho ntlafatsoa ka ho ebola lintho tse koahelang, 'me ha nako e ntse e ea, matla a mobu a ka fokotseha ka lebaka la ho futhumatsa le ho fokotsa matla a metso.Ho phophoma ha mobu o ka holimo ho eketsa phallo ea sediment, e amoheloang ke ho bokellana ka sebopeho sa fene tlase ho noka le ho potlakisa ho thehoa ha mobu o mofubelu holim'a sebopeho sa fene.
Lintho tse ngata li ka laola karabelo ea naha ho fetoha ha maemo a mollo, ao boholo ba ona a sebetsang ka nako e khuts'oane (42-44).Letšoao leo re le amahanyang mona le totobetse sekaleng sa nako ea millennium.Litlhahlobo le mekhoa ea ho iphetola ha naha li bonts'a hore ka tšitiso ea limela e bakoang ke mello e hlaha khafetsa, sekhahla sa deudation se fetohile haholo ka nako ea millennium (45, 46).Khaello ea litlaleho tsa mesaletsa ea libaka tse tsamaellanang le liphetoho tse hlokometsoeng litlalehong tsa mashala le limela li sitisa ho tsosolosoa ha liphello tsa boitšoaro ba batho le liphetoho tsa tikoloho holim'a sebopeho sa lichaba tse jang limela.Leha ho le joalo, liphoofolo tse kholo tse jang litlama tse lulang libakeng tse bulehileng haholoanyane li bapala karolo ea ho li hlokomela le ho thibela tlhaselo ea limela tse nang le lifate (47).Bopaki ba liphetoho likarolong tse fapaneng tsa tikoloho ha boa lokela ho lebelloa hore bo etsahale ka nako e le 'ngoe, empa bo lokela ho nkoa e le letoto la liphello tse ngata tse ka' nang tsa etsahala ka nako e telele (11).Ka ho sebelisa mokhoa o sa tloaelehang oa boemo ba leholimo (29), re nka liketso tsa batho e le ntho e ka sehloohong ea ho khanna ho bōpa sebaka sa leboea la Malawi nakong ea Late Pleistocene.Leha ho le joalo, liphello tsena li ka ’na tsa ipapisa le lefa la pejana, le sa totobalang haholo la litšebelisano tsa batho le tikoloho.Tlhōrō ea mashala e hlahileng tlalehong ea paleoenvironmental pele ho nako ea khale ea ho epolloa ha lintho tsa khale e ka 'na ea kenyelletsa karolo ea anthropogenic e sa bakeng phetoho e tšoanang ea tikoloho ea tikoloho joalokaha e tlalehiloe hamorao,' me ha e kenyelle li-deposit tse lekaneng ho bontša ka kholiseho mosebetsi oa batho.
Likarolo tse khutšoane tsa sediment cores, joalo ka tse tsoang sebakeng se haufi le Letša la Masoko, Tanzania, kapa matsoapo a makhutšoane a Letšeng la Malawi, li bonts'a hore peō e ngata ea joang le mapolanka a lifate e fetohile, e leng se boleloang ke lilemo tse 45 tse fetileng.Phetoho ea tlhaho ea boemo ba leholimo ea ka (48-50).Leha ho le joalo, ke feela ponelo-pele ea nako e telele ea tlaleho ea peō e phofshoana ea Letša la Malawi >600 ka, hammoho le sebaka sa khale sa baepolli ba lintho tsa khale se haufi le lona, ​​moo ho ka khonehang ho utloisisa boemo ba leholimo, limela, mashala le mesebetsi ea batho.Le hoja batho ba ka 'na ba hlaha karolong e ka leboea ea Letša la Malawi pele ho 85 ka, hoo e ka bang 85 ka, haholo-holo ka mor'a 70 ka, e bontša hore sebaka sena se khahleha bakeng sa bolulo ba batho ka mor'a hore nako ea ho qetela ea komello e felile.Ka nako ena, tšebeliso e ncha kapa e matla haholo / khafetsa ea mollo ke batho ho hlakile hore e kopantsoe le phetoho ea maemo a leholimo ea tlhaho ho tsosolosa kamano ea tikoloho> 550-ka, 'me qetellong e thehile sebaka sa pele sa pele ho temo ea maiketsetso (Setšoantšo sa 4).Ho fapana le linako tsa pejana, sebopeho sa sedimentary sa naha se boloka sebaka sa MSA, e leng ts'ebetso ea likamano tse iphetang lipakeng tsa tikoloho (kabo ea lisebelisoa), boitšoaro ba batho (mekhoa ea ts'ebetso), le ts'ebetso ea fan (deposition / phupu ea sebaka).
(A) Mabapi le.400 ka: Ha ho motho ea ka bonoang.Maemo a mongobo a tšoana le a kajeno, 'me boemo ba letša bo holimo.Sekoaelo sa lifate tse fapa-fapaneng, tse sa cheng.(B) Hoo e ka bang 100 ka: Ha ho na tlaleho ea baepolli ba lintho tsa khale, empa boteng ba batho bo ka fumanoa ka ho phalla ha mashala.Maemo a ommeng haholo a etsahala libakeng tse omeletseng tsa metsi.Lejoe la bethe hangata le pepesitsoe 'me li-sediments tse ka holimo li na le moeli.(C) Hoo e ka bang 85 ho isa ho 60 ka: Boemo ba metsi a letša boa eketseha ka ho eketseha ha lipula.Ho ba teng ha batho ho ka fumanoa ka ho epolloa ha lintho tsa khale ka mor'a 92 ka, 'me ka mor'a 70 ka, ho chesoa ha libaka tse phahameng le ho atolosoa ha balateli ba alluvial ho tla latela.Ho hlahile mokhoa oa limela tse sa tšoaneng, tse sa cheng.(D) Hoo e ka bang 40 ho isa ho 20 ka: Ho kenngoa ha mashala a tikoloho sebakeng se ka leboea ho eketsehile.Ho thehoa ha libapali tsa alluvial ho ile ha tsoela pele, empa ho ile ha qala ho fokola qetellong ea nako ena.Ha ho bapisoa le tlaleho e fetileng ea 636 ka, boemo ba letša bo ntse bo le holimo ebile bo tsitsitse.
Anthropocene e emela ho bokellana ha boits'oaro ba ho aha niche e ntlafalitsoeng ka lilemo tse likete, 'me boholo ba eona bo ikhethile ho Homo sapiens ea sejoale-joale (1, 51).Boemong ba morao-rao, ka kenyelletso ea temo, libaka tse entsoeng ke batho li tsoela pele ho ba teng le ho matlafatsa, empa ke li-extensions tsa mekhoa e thehiloeng nakong ea Pleistocene, ho e-na le ho khaola (52).Lintlha tse tsoang karolong e ka leboea ea Malawi li bontša hore nako ea phetoho ea tikoloho e ka ba telele, e thata le ho ipheta.Tekanyo ena ea phetoho e bonts'a tsebo e rarahaneng ea tikoloho ea batho ba mehleng ea khale mme e bonts'a phetoho ea bona ho mefuta ea rona e renang lefatšeng ka bophara kajeno.
Ho ea ka protocol e hlalositsoeng ke Thompson et al., lipatlisiso tsa setšeng le ho rekota lintho tsa khale le litšoaneleho tsa cobblestone sebakeng sa lipatlisiso.(53).Ho behoa ha sekoti sa teko le ho epolloa ha sebaka se seholo, ho kenyelletsa le micromorphology le phytolith sampling, ho latela protocol e hlalositsoeng ke Thompson et al.(18) le Wright et al.(19).'Mapa oa rona oa tlhahisoleseling ea sebaka (GIS) o ipapisitseng le 'mapa oa lipatlisiso tsa jeoloji oa Malawi oa tikoloho o bontša kamano e hlakileng lipakeng tsa Libethe tsa Chitimwe le libaka tsa khale tsa khale (Setšoantšo sa S1).Nako e lipakeng tsa mekoti ea tlhahlobo ea jeoloji le ea lintho tsa khale sebakeng sa Karonga ke ho nka sampole e kholo ka ho fetisisa e emelang (Setšoantšo sa S2).Geomorphology ea Karonga, lilemo tsa jeoloji le liphuputso tsa thuto ea khale tsa khale li kenyelletsa mekhoa e mene ea mantlha ea liphuputso tsa libaka: liphuputso tsa batsamai ka maoto, likoti tsa liteko tsa thuto ea khale, mekoti ea tlhahlobo ea jeoloji le liepollo tse felletseng tsa libaka.Hammoho, mekhoa ena e lumella ho etsa sampole ea ho pepeseha ho ka sehloohong ha bethe ea Chitimwe ka leboea, bohareng, le ka boroa ho Karonga (Setšoantšo sa S3).
Patlisiso ea setšeng le ho rekota lintho tsa khale le likarolo tsa cobblestone sebakeng sa lipatlisiso tsa batho ba tsamaeang ka maoto li ile tsa latela protocol e hlalositsoeng ke Thompson et al.(53).Mokhoa ona o na le lipakane tse peli tse kholo.Ea pele ke ho khetholla libaka tseo li-relics tsa setso li senngoeng ho tsona, ebe li beha likoti tsa liteko tsa khale tsa ho epolloa ha lintho tsa khale ho ea holimo libakeng tsena ho tsosolosa mesaletsa ea setso ho tloha sebakeng se patiloeng.Sepheo sa bobeli ke ho tlaleha ka molao ho ajoa ha lintho tsa khale, litšobotsi tsa tsona, le kamano ea tsona le mohloli oa thepa ea majoe e haufi (53).Mosebetsing ona, sehlopha sa batho ba bararo se tsamaile sebaka sa limithara tse 2 ho isa ho tse 3 bakeng sa kakaretso ea lik'hilomithara tse 147.5, se haola boholo ba libethe tsa Chitimwe tse huloang (Letlapa la S6).
Mosebetsi oa pele o ile oa shebana le Libethe tsa Chitimwe ho eketsa lisampole tsa lintho tse entsoeng ka matsoho tse hlokometsoeng, 'me oa bobeli o tsepamisitse maikutlo holim'a likarolo tse telele tse melang ho tloha lebopong la letša ho ea lihlabeng tse arolang likarolo tse fapaneng tsa sedimentary.Sena se tiisa tlhokomeliso ea bohlokoa ea hore lintho tsa khale tse lipakeng tsa libaka tse phahameng tsa bophirima le lebopo la letša li amana feela le bethe ea Chitimwe kapa lirafshoa tsa morao-rao tsa Late Pleistocene le Holocene.Lits'oants'o tse fumanehang litsing tse ling ha lia fumaneha, li tlohile libakeng tse ling tsa naha, joalo ka ha ho bonoa ho bongata ba tsona, boholo le boemo ba leholimo.
Sekoti sa tlhahlobo ea baepolli ba lintho tsa khale le ho epolloa ha sebaka se seholo, ho kenyelletsa le micromorphology le phytolith sampling, ho latela protocol e hlalositsoeng ke Thompson et al.(18, 54) le Wright et al.(19, 55).Morero o ka sehloohong ke ho utloisisa kabo ea ka tlas'a lefatše ea lintho tsa khale le mashala a bōpehileng joaloka fene sebakeng se seholoanyane.Hangata lintho tse entsoeng ka matsoho li patoa ka botebo libakeng tsohle tsa Chitimwe Beds, ntle le mathōko, moo khoholeho e qalileng ho tlosa bokaholimo ba seretse.Nakong ea lipatlisiso tse sa reroang, batho ba babeli ba ile ba feta Libetheng tsa Chitimwe, tse neng li bontšitsoe e le likarolo tsa 'mapa 'mapeng oa jeoloji oa 'muso oa Malawi.Ha batho bana ba kopana le mahetla a seretse sa Chitimwe Bed, ba ile ba qala ho tsamaea moeling, moo ba neng ba ka bona lintho tse entsoeng ka matsoho ha li hoholehile seretseng.Ka ho sekamisetsa lintho tse epolotsoeng ho ea holimo hanyane (3 ho isa ho 8 m) ho tloha linthong tsa khale tse senyang, ho epolloa ho ka senola boemo ba tsona ba in-situ mabapi le sediment e nang le tsona, ntle le tlhoko ea ho cheka ho hoholo ka thoko.Likoti tsa teko li behoa e le hore li be bohōle ba limithara tse 200 ho isa ho tse 300 ho tloha sekoting se haufi-ufi, ka hona ho nka liphetoho holim'a bethe ea Chitimwe le lintho tse entsoeng ka matsoho tse teng.Maemong a mang, mokoti oa teko o ile oa senola sebaka seo hamorao e ileng ea e-ba sebaka sa ho epolloa ka botlalo.
Likoti tsohle tsa liteko li qala ka lisekoere tsa 1 × 2 m, li shebane le leboea-boroa, 'me li epolloa ka likarolo tse sa tšoaneng tsa 20 cm, ntle le haeba' mala, sebopeho, kapa likahare tsa sediment li fetoha haholo.Ngola sedimentology le thepa ea mobu ea lirafshoa tsohle tse epiloeng, tse fetang ka ho lekana ka sefe e omileng ea 5 mm.Haeba botebo ba deposition bo ntse bo tsoela pele ho feta 0.8 ho 1 m, khaotsa ho cheka ho e 'ngoe ea lisekoere-mithara tse peli' me u tsoele pele ho cheka ho e 'ngoe, ka tsela eo u etsa "mohato" e le hore u ka kenya likarolo tse tebileng ka mokhoa o sireletsehileng.Ebe u tsoela pele ho cheka ho fihlela lefika le fihla, bonyane 40 cm ea li-archeologically sterile sediments li ka tlas'a mahloriso a lintho tse entsoeng ka matsoho, kapa ho epolloa ho fetoha ho sa bolokehang (ho teba) ho tsoela pele.Maemong a mang, botebo ba deposition bo hloka ho atolosa sekoti sa teko ho ea ho mithara ea boraro ea lisekoere le ho kenya foro ka mehato e 'meli.
Likoti tsa liteko tsa jeoloji li se li bontšitse hore Chitimwe Beds hangata e hlaha 'mapeng ka lebaka la 'mala o mofubelu o ikhethang.Ha li kenyelletsa melapo e mengata le li-sediments tsa noka, le li-alluvial fan sediments, ha li bonahale li le khubelu kamehla (19).Geology Sekoti sa teko se ile sa epolloa e le sekoti se bonolo se etselitsoeng ho tlosa matsoai a ka holimo a tsoakaneng ho senola matala a ka tlas'a lefatše a litšila.Sena sea hlokahala hobane bethe ea Chitimwe e kentsoe leralleng la parabolic, 'me ho na le matsoapo a oeleng moepeng, ao hangata a sa theheng likarolo tsa tlhaho tse hlakileng kapa maqeba.Ka hona, liepollo tsena li etsahetse ka holim'a bethe ea Chitimwe, ho ka etsahala hore ebe ho ne ho e-na le kamano e ka tlas'a lefatše pakeng tsa bethe ea Chitimwe le bethe ea Pliocene Chiwondo e ka tlaase, kapa e etsahetse moo ho neng ho hlokahala hore ho be le nako ea terata ea nōka (55).
Ho epolloa ha lintho tsa khale ka ho feletseng ho etsoa libakeng tse tšepisang palo e kholo ea likopano tsa lisebelisoa tsa majoe a in-situ, hangata li itšetlehile ka mekoti ea liteko kapa libaka tseo ho tsona ho ka bonoang palo e kholo ea mesaletsa ea setso ho tloha letsoapong.Lintho tse ka sehloohong tse epolotsoeng tsa setso li ile tsa fumanoa likarolong tsa sedimentary tse ileng tsa epolloa ka thoko sekwereng sa 1 × 1 m.Haeba boima ba lintho tse entsoeng ka matsoho bo phahame, setsi sa ho cheka ke spout ea 10 kapa 5 cm.Lihlahisoa tsohle tsa majoe, masapo a mesaletsa ea khale le ocher li ile tsa huloa nakong e 'ngoe le e' ngoe e kholo ea ho epolloa, 'me ha ho na moeli oa boholo.Boholo ba skrine ke 5mm.Haeba mesaletsa ea setso e fumanoa nakong ea ho epolloa, e tla fuoa nomoro e ikhethang ea ho taka, 'me linomoro tsa ho sibolla lethathamong le tšoanang li tla abeloa tse sibollotsoeng.Mesaletsa ea setso e tšoailoe ka enke e sa feleng, e kenngoe ka mekotleng e nang le matšoao a mohlala, 'me e kentsoe hammoho le litloaelo tse ling tsa setso tse tsoang semelong se tšoanang.Ka mor'a ho hlahlojoa, lihlahisoa tsohle tsa setso li bolokiloe Setsing sa Setso le Musiamo sa Karonga.
Lintho tsohle tse epolotsoeng li etsoa ho latela maemo a tlhaho.Tsena li arotsoe ka li-spits, 'me botenya ba mathe bo itšetlehile ka bongata ba maiketsetso (mohlala, haeba boima ba maiketsetso bo le tlaase, botenya ba mathe bo tla ba bo phahameng).Lintlha tsa morao-rao (mohlala, thepa ea sediment, likamano tsa morao-rao, le litebello tsa ho kena-kenana le ho teteana ha lintho tsa khale) li tlalehiloe polokelong ea phihlello.Lintlha tsohle tse hokahanyang (mohlala, liphuputso tse entsoeng ka likarolo, bophahamo ba moelelo, likhutlo tse sekoere, le lisampole) li thehiloe ho lihokahanyo tsa Universal Transverse Mercator (UTM) (WGS 1984, Zone 36S).Sebakeng sa mantlha, lintlha tsohle li rekotoa ho sebelisoa seteishene sa Nikon Nivo C letoto la 5 ″, se hahiloeng holim'a gridi ea lehae haufi le ka leboea ho UTM.Sebaka sa sekhutlo se ka leboea-bophirima sa sebaka se seng le se seng sa ho epolloa le sebaka sa sebaka se seng le se seng sa ho chekoa Palo ea sediment e fanoe ho Lethathamo la S5.
Karolo ea likarolo tsa sedimentology le mahlale a mobu oa likarolo tsohle tse epolotsoeng e ile ea rekotoa ho sebelisoa Lenaneo la United States Agricultural Part Class Programme (56).Likarolo tsa sedimentary li hlalosoa ho ipapisitsoe le boholo ba lijo-thollo, angularity le litšobotsi tsa ho robala.Ela hloko li-inclusions tse sa tloaelehang le litšitiso tse amanang le sediment unit.Tsoelo-pele ea mobu e khethoa ke ho bokella sesquioxide kapa carbonate mobung o ka tlas'a lefatše.Boemo ba leholimo ka tlas'a lefatše (mohlala, redox, sebopeho sa maqhutsu a manganese a setseng) le ona hangata a rekotoa.
Sebaka sa pokello ea lisampole tsa OSL se khethoa motheong oa khakanyo ea hore na ke li-facies life tse ka hlahisang khakanyo e tšepahalang ka ho fetisisa ea lilemo tsa lepato tsa sediment.Sebakeng sa sampole, ho ne ho chekoa liforo ho pepesa lera la sedimentary la authigenic.Bokella lisampole tsohle tse sebelisoang bakeng sa ho ratana ha OSL ka ho kenya tube ea opaque ea tšepe (e ka bang 4 cm ka bophara le bolelele ba 25 cm) sebakeng sa sediment.
Ho ratana ha OSL ho lekanya boholo ba sehlopha sa li-electrone tse qabeletsoeng ka likristale (joalo ka quartz kapa feldspar) ka lebaka la ho pepesehela mahlaseli a ionizing.Boholo ba mahlaseli ana a tsoa ho bola ha li-isotopi tse nang le mahlaseli a kotsi tikolohong, 'me karolo e nyenyane ea likarolo tse eketsehileng libakeng tsa tropike e hlaha ka mokhoa oa mahlaseli a bokahohle.Li-electrone tse hapuoeng li lokolloa ha kristale e pepesehetse leseli, e hlahang nakong ea lipalangoang (ketsahalo ea zeroing) kapa ka laboratoring, moo ho bonesang ho hlahang ho sensor e khonang ho lemoha photon (mohlala, tube ea photomultiplier kapa khamera e nang le tjhaja. coupling device) Karolo e ka tlaase e ntša ha elektrone e khutlela sebakeng sa fatše.Likaroloana tsa quartz tse nang le boholo bo pakeng tsa 150 le 250 μm li aroloa ka ho sieving, phekolo ea asiti le karohano ea boima ba 'mele,' me e sebelisoa e le li-aliquots tse nyenyane (<100 particles) tse behiloeng holim'a poleiti ea aluminium kapa e phunyeletsoa ka har'a seliba sa 300 x 300 mm Motho ka mong. likaroloana li hlahlojoa holim'a pane ea aluminium.Hangata tekanyo e patiloeng e hakanngoa ho sebelisoa mokhoa o le mong oa ho tsosolosa aliquot (57).Ntle le ho lekola lethal dose la radiation e amohetsoeng ke lijo-thollo, ho ratana ha OSL ho boetse ho hloka ho lekanya sekhahla sa lethal dose ka ho lekanya mahloriso a radionuclide sediment sa sampole e bokelletsoeng ho sebelisoa tlhahlobo ea gamma spectroscopy kapa neutron activation, le ho fumana sampole ea referense ea cosmic lethal dose ea sebaka le botebo ba lepato.Boikemisetso ba ho qetela ba lilemo bo finyelloa ka ho arola tekanyo ea lepato ka tekanyo ea tekanyo.Leha ho le joalo, ha ho e-na le phetoho ea tekanyo e lekantsoeng ka thollo e le 'ngoe kapa sehlopha sa lijo-thollo, ho hlokahala mohlala oa lipalo-palo ho fumana hore na tekanyo e nepahetseng e patiloeng e tla sebelisoa.Tekanyetso e patiloeng e baloa mona ho sebelisoa mohlala oa nako e bohareng, tabeng ea ho ratana ha aliquot e le 'ngoe, kapa tabeng ea ho ratana ha karolo e le 'ngoe, ho sebelisoa mofuta o lekanyelitsoeng oa motsoako (58).
Lilaboratori tse tharo tse ikemetseng li entse tlhahlobo ea OSL bakeng sa thuto ena.Mekhoa e qaqileng ea motho ka mong bakeng sa laboratori ka 'ngoe e bontšitsoe ka tlase.Ka kakaretso, re sebelisa mokhoa oa regenerative lethal dose ho sebelisa OSL ho ratana le li-aliquots tse nyane (mashome a lijo-thollo) ho e-na le ho sebelisa tlhahlobo ea lijo-thollo tse le 'ngoe.Lebaka ke hore nakong ea teko ea ho tsosolosa, tekanyo ea ho hlaphoheloa ha sampuli e nyenyane e tlaase (<2%), 'me letšoao la OSL ha le tletse boemong ba matšoao a tlhaho.Ho tsitsana ha laboratori ya boikemisetso ba dilemo, ho tsitsisa ha diphetho ka hare le dipakeng tsa diprofaele tse lekotsweng tsa stratigraphic, le ho dumellana le tlhaloso ya geomorphological ya dilemo tsa 14C tsa majwe a carbonate ke motheo o moholo wa tekolo ena.Laboratori ka 'ngoe e ile ea hlahloba kapa ea kenya tšebetsong tumellano e le 'ngoe ea lijo-thollo, empa ka boikemelo ea etsa qeto ea hore ha ea lokela ho sebelisoa thutong ena.Mekhoa e qaqileng le liprothokholo tsa tlhahlobo tse lateloang ke laboratori ka 'ngoe li fanoe ka lisebelisoa le mekhoa ea tlatsetso.
Lintho tse entsoeng ka majoe tse fumanoeng liepollong tse laoloang (BRU-I; CHA-I, CHA-II, le CHA-III; MGD-I, MGD-II, le MGD-III; le SS-I) li thehiloe holim'a tsamaiso ea metric le boleng. litšobotsi.Lekanya boima le boholo ba boholo ba mosebetsi o mong le o mong (ho sebelisa sekala sa dijithale ho metha boima ke 0.1 g; ho sebelisa Mitutoyo digital caliper ho metha litekanyo tsohle ke 0.01 mm).Lits'oants'o tsohle tsa setso li arotsoe ho latela lisebelisoa tse tala (quartz, quartzite, flint, joalo-joalo), boholo ba lijo-thollo (tse ntle, tse mahareng, tse mahoashe), ho lekana ha boholo ba lijo-thollo, 'mala, mofuta oa cortex le tšireletso, boemo ba leholimo / ho pota-pota le boemo ba tekheniki. (e felletse kapa e arohane) Li-cores kapa li-flakes, likotoana tsa li-flakes / likhutlo, majoe a hamore, liqhomane le tse ling).
Koko e lekantsoe ka bolelele ba eona bo boholo;bophara bo boholo;bophara ke 15%, 50%, le 85% ea bolelele;botenya bo boholo;botenya ke 15%, 50%, le 85% ea bolelele.Litekanyo li ile tsa boela tsa etsoa ho lekola boholo ba thepa ea mantlha ea lisele tsa hemispherical (radial le Levallois).Li-cores tse peli tse tiileng le tse robehileng li arotsoe ho latela mokhoa oa ho tsosolosa (sethala se le seng kapa sethala se le seng, radial, Levallois, joalo-joalo), 'me maqeba a mahlahahlaha a baloa ho ≥15 mm le ≥20% ea bolelele ba mantlha.Li-cores tse nang le mabali a 5 kapa ka tlase ho 15 mm li khetholloa e le "random".Ho koaheloa ha cortical ea bokaholimo bohle ba mantlha ho tlalehiloe, 'me ho koaheloa ha cortical lehlakoreng le leng le le leng ho tlalehiloe mokokotlong oa lesela la hemispherical.
Letlapa le lekanyetsoa ka bolelele ba lona bo phahameng;bophara bo boholo;bophara ke 15%, 50%, le 85% ea bolelele;botenya bo boholo;botenya ke 15%, 50%, le 85% ea bolelele.Hlalosa likhechana ho ea ka likarolo tse setseng (proximal, bohareng, distal, arola ka ho le letona le ho arohana ka ho le letšehali).Bolelele bo baloa ka ho arola bolelele bo boholo ka bophara bo boholo.Lekanya bophara ba sethala, botenya, le karolo e ka ntle ea sethala sa selae se sa fetoheng le likhechana tsa lilae tse proximal, 'me u arole sethala ho latela boemo ba boitokiso.Rekota tšireletso ea cortical le sebaka holim'a lilae tsohle le likhechana.Mathapo a distal a arotsoe ho latela mofuta oa pheliso (lesiba, hinge, le fereko e kaholimo).Selaeneng se felletseng, ngola nomoro le tataiso ea lebali selaeneng se fetileng.Ha u kopana, ngola sebaka sa phetoho le tlhaselo ho latela protocol e thehiloeng ke Clarkson (59).Merero ea ho nchafatsa e ile ea qalisoa bakeng sa metsoako e mengata ea ho epolla ho hlahloba mekhoa ea tsosoloso le botšepehi ba sebaka sa polokelo.
Lintho tse entsoeng ka majoe tse fumanoeng likoti tsa liteko (CS-TP1-21, SS-TP1-16 le NGA-TP1-8) li hlalosoa ho ea ka morero o bonolo ho feta ho cheka ho laoloang.Bakeng sa ntho e 'ngoe le e' ngoe ea maiketsetso, ho ile ha tlalehoa litšobotsi tse latelang: thepa e tala, boholo ba likaroloana, tšireletso ea cortex, boemo ba boholo, tšenyo ea boemo ba leholimo / moeli, likarolo tsa tekheniki, le ho boloka likhechana.Lintlha tse hlalosang bakeng sa likarolo tsa ho hlahloba li-flakes le li-cores li ngotsoe.
Li-blocks tse felletseng tsa sediment li ile tsa khaoloa likarolong tse pepeneneng tsa liepollo le liforo tsa jeoloji.Majoe ana a ne a tiisitsoe setšeng ka libante tsa samente kapa pampiri ea ntloana le theipi ea ho paka, ebe a isoa Geological Archaeology Laboratory ea Univesithi ea Tubingen Jeremane.Moo, sampole e omisitsoe ho 40 ° C bonyane lihora tse 24.Ebe ba phekoloa tlas'a vacuum, ba sebelisa motsoako oa resin ea polyester e sa khothaletsoang le styrene ka karolelano ea 7: 3.Methyl ethyl ketone peroxide e sebelisoa e le motsoako oa motsoako oa resin-styrene (3 ho 5 ml / l).Hang ha motsoako oa resin o kenngoe, futhumatsa sampuli ho 40 ° C bonyane lihora tse 24 ho thatafatsa motsoako ka ho feletseng.Sebelisa sakha ea lithaele ho khaola sampole e thata ka likotoana tse 6 × 9 cm, u li khomarele holim'a selaete sa khalase ebe u li sila ka botenya ba 30 μm.Likarolo tse hlahisitsoeng li ile tsa hlahlojoa ho sebelisoa sehatisi sa flatbed, 'me sa hlahlobisisoa ho sebelisoa mabone a polarized sefofane, khanya ea polarized cross-polarized, oblique event light, le blue fluorescence ka mahlo a hlobotse le magnification (× 50 ho × 200).Mareo le tlhaloso ea likarolo tse tšesaane li latela tataiso e hatisitsoeng ke Stoops (60) le Courty et al.(61).Maqhutsu a carbonate a bopang mobu a bokelletsoeng botebong ba lisenthimithara tse 80 a khaoloa ka halofo e le hore halofo e ka kenngoa le ho etsoa ka lilae tse tšesaane (4.5 × 2.6 cm) ho sebelisoa microscope e tloaelehileng ea stereo le microscope ea petrographic le cathodoluminescence (CL) microscope ea lipatlisiso. .Taolo ea mefuta ea carbonate e hlokolosi haholo, hobane ho thehoa ha carbonate ea mobu ho amana le sebaka se tsitsitseng, ha ho thehoa ha carbonate ea metsi a fatše ho ikemela ka holim'a metsi kapa mobu.
Mehlala e ile ea chekoa sebakeng se sehiloeng sa maqhutsu a carbonate a etsang mobu 'me a aroloa ka halofo bakeng sa litlhahlobo tse fapaneng.FS e sebelisitse li-microscope tse tloaelehileng tsa stereo le petrographic Working Group ea Geoarchaeology Working Group le microscope ea CL ea Experimental Mineralogy Working Group ho ithuta lilae tse tšesaane, tseo ka bobeli li leng Tübingen, Jeremane.Mehlala e nyane ea radiocarbon e ile ea chekoa ho sebelisoa liboro tse nepahetseng ho tsoa sebakeng se khethiloeng sa lilemo tse ka bang 100.Halofo e 'ngoe ea li-nodule ke 3 mm ka bophara ho qoba libaka tse nang le li-recrystallization tsa morao-rao, li-mineral inclusions tse ruileng, kapa liphetoho tse kholo ka boholo ba likristale tsa calcite.Protocol e tšoanang e ke ke ea lateloa bakeng sa lisampole tsa MEM-5038, MEM-5035 le MEM-5055 A.Mehlala ena e khethiloe ho tloha lisampoleng tsa sediment tse hlephileng 'me li nyane haholo hore li ka khaoloa ka halofo bakeng sa ho aroloa ho tšesaane.Leha ho le joalo, lithuto tsa karolo e tšesaane li ile tsa etsoa ka lisampole tse tsamaellanang tsa micromorphological tsa sediments tse haufi (ho kenyeletsoa le maqhutsu a carbonate).
Re rometse mehlala ea ho ratana ea 14C Setsing sa Lipatlisiso tsa Isotope tse Sebelisitsoeng (CAIS) Univesithing ea Georgia, Athene, USA.Mohlala oa carbonate o sebetsana le 100% phosphoric acid ka har'a sekepe sa karabelo se tlositsoeng ho theha CO2.Ho hloekisoa ha mocheso o tlase oa lisampole tsa CO2 ho tsoa lihlahisoa tse ling tsa karabelo le phetoho ea catalytic ho graphite.Karo-karolelano ea graphite 14C/13C e lekantsoe ka 0.5-MeV accelerator mass spectrometer.Bapisa mohlala oa karo-karolelano e lekantsoeng le oxalic acid I standard (NBS SRM 4990).Carrara marble (IAEA C1) e sebelisoa joalo ka bokamorao, 'me travertine (IAEA C2) e sebelisoa joalo ka maemo a bobeli.Sephetho se hlahisoa e le peresente ea khabone ea morao-rao, 'me letsatsi le qotsitsoeng le sa lekanngoang le fanoa lilemong tsa radiocarbon (lilemo tsa BP) pele ho 1950, ho sebelisoa halofo ea bophelo ea 14C ea lilemo tse 5568.Phoso e qotsitsoe e le 1-σ mme e bonts'a phoso ea lipalo le liteko.Ho ipapisitsoe le boleng ba δ13C bo lekantsoeng ka isotope ratio mass spectrometry, C. Wissing of Biogeology Laboratory e Tubingen, Germany, e tlalehile letsatsi la karohano ea isotope, ntle le UGAMS-35944r e lekantsoeng ho CAIS.Mohlala oa 6887B o ile oa hlahlobjoa ka kopi.Ho etsa sena, cheka sampuli e nyenyane ea bobeli ho tloha ho nodule (UGAMS-35944r) ho tloha sebakeng sa sampling se bontšitsoeng holim'a sebaka sa ho itšeha.INTCAL20 calibration curve (Letlapa S4) (62) e sebelisitsoeng karolong e ka boroa ea lefats'e e ne e sebelisetsoa ho lokisa karoloana ea sepakapaka ea mehlala eohle ho 14C ho 2-σ.